آمارِ ترسناک از بی آبی تهران - وبلاگ سفر و گردشگری

به گزارش وبلاگ سفر و گردشگری، بحران آب در تهران دیگر از مرحله هشدار عبور کرده و وارد مرحله تازه بی آبی شده است؛ شاید این کلمه چندان معنا و مفهومی برای شهروندانی که هر روز شیر آب را باز می کنند و شاهد جوشش این مایه حیات هستند، نداشته باشد اما اگر تنها نیم نگاهی به آمار و ارقام شرایط سدها بیندازیم متوجه عمق فاجعه منابع آبی خواهیم شد.

به گزارش ایسنا، کاهش 314 میلیون متر مکعبی ذخایر سدهای پنجگانه تهران در انتهای شهریورماه، هشدارهای سازمان هواشناسی برای فصولی بی باران و کاهش 97 درصدی بارش ها نسبت به سال قبل اعداد عجیب و دور از انتظاری هستند، اما واقعیت منابع آبی تهران نزدیک شدن به نقطه بی آبی است.

محمد شهرکمک - مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران- در گفت وگو با ایسنا، شرایط کامل منابع آبی را تشریح کرد؛ آنطور که او گفته باتوجه به قرار گرفتن ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک و افزایش روزافزون بارگذاری جمعیت در مرکز، اگر مدیریت مصرف به طور جدی مورد توجه قرار نگیرد، با مسائل زیادی در آینده ای نه چندان دور روبرو می شویم.

شهرکمک درباره شرایط منابع آبی سدهای پنجگانه تهران و مقایسه آن با سال قبل، اظهار کرد: سال آبی 1399-1400 در حالی به اتمام رسید که یکی از کم بارش ترین سال ها را تجربه و رکورد نوی را در بارش فروردین ماه با تنها 2.3 میلیمتر بارندگی بعنوان کمترین بارش در دوره آماری 53 ساله ثبت کردیم. این سال آبی با حجم ورودی یک میلیارد و 325 میلیون متر مکعب به مخازن سدهای پنجگانه به اتمام رسید و این در حالی است که این حجم ورودی در سال آبی گذشته به میزان دو میلیارد و 214 میلیون متر مکعب بود، یعنی با یک کاهش 889 میلیون مترمکعبی ورودی آب به سدها روبرو شدیم.

کاهش ذخیره مخزن 314 میلیون متر مکعبی سدهای تهران

به گفته وی اگر بخواهیم به زبان ساده تر کاهش 899 میلیون مترمکعب آب را تفسیر کنیم باید بگوییم این عدد بیش از 4 برابر مخزن پر سد امیرکبیر، دو برابر مخزن پر سد طالقان است، این میزان کاهش باعث شد که ما شروع سال آبی نو را با کاهش مخزن 314 میلیون متر مکعبی نسبت به انتهای شهریور سال گذشته تجربه کنیم، این میزان کاهش حجم مخزن و ذخیره طبیعتاً باتوجه به خشکسالی حاکم در کشور و استان تهران می تواند تبعات زیادی را در پی داشته باشد.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران با بیان اینکه اگر در تابستان امسال توانستیم تأمین آب مطمئن و پایدار در تهران را داشته باشیم دلیل آن این بود که در کنار همراهی شهفرایندان محترم و مدیریت منابع آبی که صورت گرفت، شهریور سال 1399 با حجم ذخیره 816 میلیون متر مکعبی وارد سال آبی گذشته شده بودیم، ولی در حال حاضر علاوه بر کاهش 314 میلیون مترمکعبی ذخیره سدها، در خصوص آوردهای سدها نیز فرایندی که اکنون شکل گرفته متاسفانه فرایند کاهشی بوده و 46 درصد ورودی آب به دریاچه سدهای تحت پوشش نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش روبرو شده است که بیشترین کاهش در سامانه شرق می باشد.

سامانه های تأمین شرب آب تهران چگونه عمل می کنند؟

شهرکمک با اشاره به سامانه های تأمین آب شرب تهران، اظهار کرد: دو سامانه در تهران وجود دارد، سامانه غرب شامل سدهای طالقان و امیرکبیر و سامانه شرق نیز شامل زنجیره سدهای لار، لتیان و ماملو می گردد؛ از سدهای امیرکبیر و طالقان بخشی از نیاز آب شرب شهرهای کرج و هشتگرد و بخش عمده ای از آب شرب شهر تهران در تصفیه خانه های شماره یک، دو و شش، واقع در مرکز و غرب تهران تأمین شده و آب خام ارسالی از سدهای سامانه شرق نیز در تصفیه خانه های سوم، چهارم، پنجم و هفتم واقع در شرق، شمال شرق و جنوب شرق تهران تصفیه و وارد شبکه توزیع آب شرب شهری می گردد.

برای تأمین آب نیازمند همراهی شهفرایندان هستیم

وی اظهار کرد: متاسفانه فرایندی که در خصوص کاهش منابع آبی و کاهش بارش ها اتفاق افتاده نیازمند همکاری و همکمک کلیه همشهریان محترم است که بتوانیم با این کاهش ذخیره آبی، کاهش بارش هایی که سازمان هواشناسی اعلام کرده که مهر و آبان کم بارش و زیر نرمال خواهیم داشت و آذرماه احتمالا شرایط نرمال گردد، بتوانیم شرایط را به نحوی مدیریت کنیم که خط قرمزهایی که برای ما تعریف شده هم در بحث کیفی آب و هم مباحث کمی رسالتمان را به نحو احسن انجام دهیم.

شرایط سدهای تهران به تفکیک هر سد چگونه است؟

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران درباره شرایط سدهای تهران، گفت: درحال حاضر سد امیرکبیر 88 میلیون متر مکعب موجودی مخزن دارد که سال گذشته این حجم 128 میلیون متر مکعب بود و سد طالقان در حال حاضر 197 میلیون متر مکعب ذخیره مخزن دارد که در سال گذشته این عدد در چنین روزی 280 میلیون متر مکعب آب ثبت شده بود.

کاهش 123 میلیون متر مکعبی ذخیره آب در سامانه غرب

به گفته شهرکمک تجمیع ذخیره مخازن سدهای امیرکبیر و طالقان در سامانه غرب 296 میلیون متر مکعب می گردد که سال گذشته در چنین روزی این حجم 408 میلیون مترمکعب بود و کاهش 123 میلیون متر مکعبی را در سامانه غرب شاهد هستیم.

وی با بیان اینکه در سدهای سامانه شرق، سد لار 43 میلیون متر مکعب، سد لتیان 26 میلیون مترمکعب و سد ماملو 77 میلیون متر مکعب ذخیره دارند گفت: سال گذشته در چنین روزی سد لار 96 میلیون مترمکعب، سد لتیان 54 میلیون مترمکعب و سد ماملو 171 میلیون متر مکعب ذخیزه آبی داشتند، در حال حاضر جمع کل این مخازن 146 میلیون متر مکعب است، سال گذشته 321 میلیون متر مکعب موجودی آب این سدها بود که متاسفانه در این سامانه نیز 175 میلیون متر مکعب با کاهش ذخیره آب روبرو شدیم.

شرایط بارش ها در طول 50 سال اخیر بی سابقه بود

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران در پاسخ به این سوال که تا چه میزان می توان از حجم ذخیره سدها استفاده کرد به گونه ای که برای سال آینده نیز ذخیره استراتژیک باقی بماند؟ گفت: فرایندی که درباره بهره برداری سدها صورت می گیرد، نه فقط در تهران بلکه در کل کشور و همه نقاط دنیا اینگونه است که معمولا از شروع سال آبی که در کشور ما از ابتدای پاییز است، رواناب های حاصل از نزولات جوی منابع آبی سدها بوده و در فصل زمستان بارش های برف حوضه آبریز سدها در ارتفاعات ذخیره شده و به واسطه بارش هایی که در فصل بهار که عملاً فصل آبگیری سدهاست، اتفاق می افتد، با سیلاب های حاصل از بارش ها و ذوب برف، مخازن سدها آبگیری شده و شارژ می شوند و نهایتا انتهای فصل بهار مخازن سدها در حجم حد اکثری قرار می گیرند.

شهرکمک ادامه داد: معمولاً از اوایل تیرماه عملاً بیلان آبی سدها باتوجه به کاهش بارندگی و افت ورودی ها منفی شده و مصارف مربوطه و نیاز آبی پایین دست سدها به واسطه ذخیره آبی که در فصل بهار داشتیم، از حجم آب ذخیره شده در دریاچه سدها برداشت می گردد و نهایتاً این فرایند در سال آبی نو و سال های متمادی تکرار می گردد. اتفاقی که از زمستان سال 99 اتفاق افتاده این بوده که بارش بسیار کمی (خصوصاً برف) در حوضه آبریز سدها داشتیم.

وی اظهار کرد: شرایط بارش ها در فروردین ماه 1400 در طول 53 سال اخیر بی سابقه بود به طوری که در مجموع 2.3 میلی متر بارش در حوضه آبریز سدهای استان تهران شاهد بودیم و این در حالی است که فروردین ماه سال 1399 نزدیک 137 میلی متر بارش داشتیم. همین بارش اندک باعث شد حجم آب ورودی به سدها با افت شدیدی روبرو شده و افزایش دمای هوا هم موجب شد اندک برفی که در حوضه آبریز سدها داشتیم، بدون اینکه روان آبی داده باشد ذوب شده و شرایط آبگیری سدها را با مشکل جدی روبرو ساخت.

وجود محسوس تغییر اقلیم در کشور و حوزه عملکرد استان تهران

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران با تاکید بر اینکه این مسائل موجب شد که آبگیری خوبی در سدها نداشته باشیم و ورودی آب به سدها نیز با کاهش شدیدی همراه شده و نهایتا انتهای سال آبی 1400-1399 با 314 میلیون متر مکعب کاهش ذخیره آبی در سدهای پنجگانه تهران روبرو شویم. با توجه به موضوع تغییر اقلیم که در کل دنیا در حال رخ دادن است بروز رخدادهای حدی که یکی از نشانه های تغییر اقلیم است. در کشور ما نیز کاملاً مشهود است چراکه دو سال پی در پی ترسالی خوبی را پشت سر گذاشتیم و امسال درگیر خشکسالی بی سابقه شدیم و در بخش هایی از آمار و اطلاعات بهره برداری رکوردهای حداقلی را ثبت می کنیم.

ذخیره استراتژیک سدها چگونه تعیین می گردد؟

شهرکمک در پاسخ به این پرسش که منظور از ذخیره استراتژیک سدها چیست اظهار کرد: با توجه به موارد پیش گفته اگر این فرایند بارش و ذوب برف و ... درست اتفاق بیفتد و بتوانیم آبگیری مناسبی در سدها داشته باشیم، ذخیره آبی خوب و مناسب برای انتهای شهریورماه و انتهای سال آبی بسیار مهم می باشد چراکه در سالهای کم آبی ما برای انتهای شهریورماه یک حجم استراتژیکی را در مخازن سدها پیش بینی می کنیم، این حجم استراتژیک بر این مبنا تعیین می گردد که اگر سال آبی آینده ورودی ها مناسب نباشد و خشکسالی شدیدی هم اتفاق بیفتد، باید بتوانیم با ورودی حداقل سال آبی و حجم ذخیره ای که انتهای شهریور ماه داریم، تأمین آب مطمئن و پایداری را در سال آبی آینده داشته باشیم.

شرایط نرمال نیست

وی با بیان اینکه متاسفانه شرایطی که امسال به واسطه کاهش ورودی ها رخ داد موجب شد که در برخی از سدها انتهای شهریور ماه به آستانه و بعضاً به کمتر از حجم استراتژیک تعیین شده برسیم، گفت: رویکرد و برنامه ریزی که اکنون داریم این است که کسری ها و کاهش مخازن را با همراهی مشترکان و تعاملی که با شرکت آب و فاضلاب استان داریم، به نوعی جبران و برنامه ریزی که از قبل داشتیم برای سال آبی 1401-1400 را اجرایی کنیم. طبیعتا باتوجه به شرایط مخازن، شرایط متاسفانه خیلی خوب و نرمال نیست چراکه کاهش 314 میلیون متر مکعب ذخایر آبی یک عدد معناداری است و امیدواریم با همین منابع آب محدود یک تأمین آب مطمئن را داشته باشیم.

روش های نوین برای حفظ آب

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران در پاسخ به این سوال که استفاده از روش های نوین همچون توپ های لاستیکی برای حفظ منابع آبی در سدهای تهران تا چه میزان پاسخگو خواهد بود؟ گفت: روش های این چنینی برای جلوگیری از تبخیر آب انجام می گردد، مخازن سدها یک حجم گسترده ای از آب است، هر چقدر مساحت دریاچه سدها بزرگ تر باشد، به همان نسبت میزان تبخیر افزایش می یابد و معمولاً این کارها را در مخازن کوچک تر و سدهایی که وظیفه تأمین آب شرب ندارند انجام می دهند.

شهرکمک افزود: در سطح استان تهران پنج سد وظیفه تأمین آب دارند و هرچه سطح آب پوشیده گردد به همان میزان فرایندهای رشد جلبکی و مسائل کیفی که در عمق دریاچه ها اتفاق می افتد افزایش پیدا می کند. روش های دیگری نیز وجود دارد، به طور مثال یک موادی را روی سطح دریاچه می ریزند که جلوی تبخیر آب را بگیرد اما این طرح ها باتوجه به شرایط و اهداف سدهای تهران عملاً امکان پذیر نبوده و حجم تبخیر نیز جزو بیلان آبی سدها محاسبه می گردد.

وی با بیان اینکه در شرایط عادی تبخیر از سطح دریاچه اتفاق می افتد ولی باتوجه به شرایط منابع آبی حوضه آبریز در شرایط خشکسالی این تبخیر تهدید به شمار میرود ولی در شرایط عادی همان تبخیر هم به لحاظ بحث اکوسیستم منطقه باید اتفاق بیفتد که به لحاظ بحث های محیطی و آب و هوایی اثر مثبت خود را در منطقه می تواند داشته باشد.

شرایط لایروبی سدهای تهران چگونه است؟

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران درباره شرایط لایروبی سدهای تهران گفت: خوشبختانه سدهای پنجگانه استان تهران باتوجه به بافت و ساختاز زمین شناسی که در حوضه آبریز سدها داریم رسوب زا نیستند و میزان آورد رسوبی که در سدهای تهران اتفاق می افتد دقیقاً بر اساس برآوردهای اولیه و منطبق بر حجمی است که در مطالعات اولیه اشاره شده است.

به گفته شهرکمک علاوه بر این شرایطی که به لحاظ ساختگاه و موقعیت این سدها دارند و همچنین نتایج هیدروگرافی اجرا شده در دریاچه سدها به نحوی است که عملیات رسوب زدایی که معمول است برای آن ها نیازی نبوده و تا کنون انجام نشده است اما در خصوص سد لتیان بر اساس دستورالعمل هایی که داریم، عملیات فلاشینگ و جت زنی را در انتهای فصل آبگیری که اواخر خردادماه و اوایل تیرماه است انجام می دهیم.

وی ادامه داد: نحوه عملیات بدین صورت است که دریچه های تخلیه تحتانی را باز می کنیم و درصدی از رسوبات معلق و رسوباتی که در مجاورت و نزدیک بدنه سد جمع شده را تخلیه می کنیم اما درباره سایر سدها این نیاز نبوده و فرایند بهره برداری این چنین است که در دوره های پنجساله عملیات هیدروگرافی کف مخازن سدها را داریم که نتایج گویای این است که ته نشینی و فرایند حرکت رسوب بر اساس دستورالعمل ها بوده و نیازی به تخلیه مخزن و یا رسوب زدایی به روش های معمول نیست. همچنین یک محدودیت دیگری هم وجود دارد و آن اینکه تمام سدهای ما وظیفه تأمین آب شرب دارند و به دلیل اهمیت و حساسیت های تامین آب شرب مرکز حتی درصورت نیاز به لایروبی هم مطمئناً با مسائل عدیده به جهت انجام رسوبزدایی روبرو بودیم.

طرح جلوگیری از فرار آب لار به کجا رسید؟

شهرکمک با اشاره به طرح جلوگیری از فرار آب لار گفت: یکی از مهم ترین و حیاتی ترین پروژه ها برای تأمین نیاز آب مرکز در سالهای آینده پروژه علاج بخشی سد لار است. خوشبختانه این پروژه استارت خورده و برخی مسائل در صدور مجوزهای مربوطه داشت که با همکاری که همه سازمانها و ارگانها انجام دادند، برطرف شده است و درصورت تأمین اعتبار به سرعت اجرا خواهد شد و با اتمام این پروژه بخشی از فرار آبی که از سد لار اتفاق می افتد، در خارج از فصولی که نیاز استان مازندران و پایین دست سد هست را می توانیم مهار کنیم و به سمت تهران انتقال دهیم.

در تخصیص آب برای کشت دوم کم آوردیم

وی با بیان اینکه با توجه به شرایط آب و هوا، عدم ذخیره آبی مناسب و با در نظر گرفتن این مهم که در بخش شرب خیلی نمی توانیم سیاست انقباضی داشته باشیم، متاسفانه در بخش کشاورزی امسال به واسطه شرایطی که پیش آمد تنها توانستیم تأمین آب کشت اول را تا اواسط خردادماه داشته باشیم، اظهار کرد: برای کشت دوم و تابستانه بر اساس مکاتباتی که با استانداری های تهران و البرز داشتیم نتوانستیم از سدهای امیرکبیر و ماملو تأمین آب داشته باشیم که خوشبختانه این همراهی را هم استانداری ها و هم سازمان جهاد کشاورزی و کشاورزان عزیز با ما داشتند که اولویت را به تأمین آب شرب اختصاص دهیم.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران ادامه داد:البته با توجه به اینکه بخشی از این آب کشاورزی مربوط به باغات و درختان می گردد، سعی کردیم که در حوزه پایین دست سد امیرکبیر و شبکه آبکمک کرج نیاز آب باغات را تأمین کنیم و در حوزه ورامین و پایین دست ماملو نیز به واسطه اینکه شرایط سد ماملو بسیار بحرانی و شکننده بود، بر اساس هماهنگی های اجرا شده سعی شد حتی المقدور با تانکر نیاز آب باغات را تأمین کنیم.

منابع آبی تهران در شرایط فرا بحران

مقایسه میزان بارش ها از ابتدای سال آبی نو با 20 روز ابتدای مهر ماه نشان می دهد که متاسفانه تا کنون در حوزه عملکرد استان تهران در مجموع 0.4 میلی متر بارندگی را شاهد بودیم، سال گذشته در همین مدت این عدد 14.3 میلی متر بارندگی داشتیم یعنی کاهش تقریبا 97 درصدی بارش ها اتفاق افتاده، میانه بلند مدت در همین بازه زمانی 20 روزه 6.4 میلی متر متر بود که اگر با 0.4 مقایسه کنیم 93 درصد نسبت به میانه بلند مدت کاهش بارندگی داریم.شهرکمک در پاسخ به این سوال که اوضاع منابع آبی تهران چه میزان بحرانی است؟ گفت: کاهش ذخیره آبی 314 میلیون متر مکعبی در شروع سال آبی، اعلام سازمان هواشناسی مبنی بر اینکه بارش های پاییز زیر نرمال خواهد بود و شرایط بارش ها گویای شرایط بحرانی در تهران است و این هشدار را می دهد که شرایط منابع آبی استان پایدار و نرمال نیست ولی با اینحال ما در شرکت آب منطقه ای تهران با توجه به برنامه ریزی های اجرا شده و با همکاری سایر دستگاه های اجرایی مرتبط بخصوص شرکت آب و فاضلاب استان تهران با استفاده از کلیه ظرفیت های موجود و البته با همراهی و همکاری بیش از پیش شهفرایندان محترم ان شالله تأمین آب مطمئن و پایداری را خواهیم داشت.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران با بیان اینکه باید توجه داشت که کشورما در یک اقلیم خشک و نیمه خشک واقع شده است اظهار کرد: در این راستا برنامه ای با عنوان سازگاری با کم آبی در دستور کار وزارت نیرو واقع شده است که این طرح کاملاً تدوین و ابلاغ شده و در دستور کار تمام دستگاه های اجرایی و ارگان های مرتبط با این موضوع قراردارد که امیدواریم با انجام تکالیف ابلاغی برنامه مذکور ضمن سازگاری با شرایط اقلیمی کشورمان، با مدیریت منابع آبی محدود در اختیار در همه ابعاد مربوطه اعم از شرب، صنعت و کشاورزی و رعایت الگوهای مصرف منطبق با استانداردهای دنیای، نگاهی نیز به آیندگان ومقوله توسعه پایدار در کشورمان داشته باشیم.

به گفته شهرکمک زمانی که از خشکسالی بی سابقه در 50 سال اخیر سخن می گوییم یعنی باید مدیریت مصرف و توجه به محدودیت های منابع آبی چندین برابر افزایش یابد چراکه اوضاع از آنچه که گمان می گردد بحرانی تر است و اگر از اکنون راه علاجی چاره نگردد، در آینده مسائل زیادی گریبان گیر ما خواهد شد.

تولید نیروگاه های برق آبی در تهران چقدر است؟

وی با اشاره به شرایط تولید انرژی نیروگاه های برق آبی در تهران، گفت: شرکت آب منطقه ای تهران با توجه به نیروگاه هایی که اکنون در دست بهره برداری دارد، در سامانه غرب نیروگاه های امیرکبیر و طالقان هرکدام با دو واحد و در سامانه شرق نیروگاه کلان با سه واحد، نیروگاه زیرزمینی لوارک با دو واحد و نیروگاه لتیان با دو واحد، در مجموع با ظرفیت منصوبه 314 مگاوات در تولید برق به شبکه برق سراسری کشور کمک می کنند.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای تهران افزود: میانه تولیدی که ما در سال می توانیم از این واحد ها داشته باشیم نزدیک 530 هزار مگاوات ساعت است که آن هم بر می گردد به شرایط آب و هوایی و منابع آبی، اگر شرایط آبی مناسب باشد با حداکثر ظرفیت تولید و حداکثر بهره برداری از این واحدها می توانیم کمک شایانی را به شبکه برق داشته باشیم ولی اگر شرایط مانند امسال باشد و با محدودیت منابع آبی روبرو باشیم، مطمئناً با کاهش تولید روبرو خواهیم بود.

کاهش 40 درصدی نیروگاه های برق آبی در تهران

به گفته شهرکمک در حال حاضر میزان تولید انرژی نیروگاههای برقآبی تحت پوشش شرکت آب منطقه ای تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته در دوره 6 ماهه با کاهش 40 درصدی تولید برق روبرو شده اند.