فلسفه کیرکگور؛ واکنش شما به اضطراب زندگی تان را دگرگون خواهد نمود - وبلاگ سفر و گردشگری

به گزارش وبلاگ سفر و گردشگری، حس پوچی و بحران وجود فکر سورن کیرکگور (Søren Kierkegaard)، فیلسوف و متخصص الهیات دانمارکی و قرن نوزدهمی را عمیقاً درگیر نموده بود. برای همین او ایده هایی عمیق و تکان دهنده را اکتشاف کرد و روی کاغذ نوشت که در نهایت طرز فکر انسان مدرن درباره فلسفه، مذهب و روان شناسی را به چالش کشیدند.

بسیاری افراد او را پدر فلسفه اگزیستانسیالیسم حساب می نمایند و بنابراین ایده های او اغلب در این مکتب فکری زیاد تکرار می شوند، ایده هایی چون:

• سیخونک زدن به، به سخره گرفتنِ و کوشش برای رسوا کردنِ دروغ هایی که سنت و هنجارهای اجتماعی به ما می گویند
• عدم هماهنگی بین خود واقعی مردم و تصویری که از خود به دنیا نشان می دهند
• حس درماندگی و اضطرابی که در بستر وجود داشتن نهفته است

کیرکگور در سال 1813 در کوپنهاگ دانمارک، در خانواده ای با وضع مالی خوب به دنیا آمد و از بین هفت فرزند، کوچک ترین شان بود. از سنین کودکی، او در معرض ایده های فلسفی نهاده شد، چون پدرش بسیار به فلسفه علاقه مند بود و اغلب در حضور کیرکگور جوان هم فلسفه می خواند، هم درباره آن تبادل نظر می کرد.

در اوایل جوانی، او در دانشگاه کوپنهاگ مشغول تحصیل در رشته فلسفه و الهیات شد. با این حال، طولی نکشید که در آنجا نسبت به آثار تاریخی و فلسفی ای که مجبور به خواندن شان شد، حس عدم علاقه شدید پیدا کرد. در نظر او این آثار بیش ازحد روشنفکر مابانه بودند و اغلب با واقعیات زندگی سازگاری نداشتند.

او نوشت: کاری که واقعاً ضروری است انجام دهم، این است که به وضوح معین کنم که باید چه کار کنم؟، نه این که باید چه چیزهایی بدانم. این جمله در نهایت مسیر کوشش های فلسفی کیرکگور را معین کرد. عاملی که در شکل گیری این مسیر بی تاثیر نبود این بود که وقتی کیرکگور به 22 سالگی رسید، از بین شش خواهر و برادرش، پنج تایشان فوت نموده بودند. بدین ترتیب او در دوران کودکی، نوجوانی و اوایل جوانی خود، سایه هراس ناک تراژدی و گذرا بودن عمر را روی سر خود حس کرد.

با مردن پنج تا از خواهر و برادرانش، پنج بار به او یادآوری شد که زندگی مترادف است با عدم اطمینان و این که شاید با انتها آن یک قدم فاصله داشته باشیم. کیرکگور در اوایل 20 سالگی خود با بازدهی بسیار بالا آغاز به نوشتن کرد و پیش از مرگ خود در سن 42 سالگی در سال 1855 - احتمالاً بر اثر ابتلا به سل ستون مهره ها - کتاب های زیادی را تحت نام خود و نام های مستعار بسیار فراوری کرد.

یکی از قابل توجه ترین و عمیق ترین ایده های کیرکگور در فلسفه اش - که در این مطلب عمدتاً روی آن تمرکز می کنیم - مفهومی به نام انگست (Angst) است که ترجمه آن ترس، اضطراب، نگرانی یا آشفتگی درونی است.

او در کتاب خود به نام مفهوم اضطراب (The Concept of Anxiety)، این مفهوم را نوع خاصی از حس اضطراب و وحشت تعریف کرد که با اضطراب و وحشت بر اثر یک اتفاق خاص فرق دارد و به نوعی اشاره به بحران وجودی ای دارد که به طور کلی روی زندگی بشر سایه انداخته است.

به طور کلی اضطراب یک واکنش احساسی شدید به حس تهدید یا چالش است، خصوصاً تهدید یا چالشی که منشاء آن معین نیست. بنابراین حس اضطراب ناشی از بحران وجود - که در ادامه صرفاً با نام اضطراب مورد اشاره قرار خواهد گرفت - واکنشی به تهدید، چالش یا ترسی از ناشناخته بودن و نامطمئن بودن وجودیت به معنای کلی اش است. به طور دقیق تر، این اضطراب ناشی از حس آزادی و مسئولیتی است که در بستر این عدم اطمینان به انسان دست می دهد. به قول خود کیرکگور: اضطراب [حس] سرگیجه آزادی است.

در هر لحظه، ما نسبت به آزادی خود (یا حداقل حس آزادی داشتن) برای انتخاب کردن و مسئولیت داشتن مطلع هستیم: ما می دانیم که بی نهایت عنصر و احتمال ناشناخته در زندگی به وسیله انتخاب ها و کارهای ما شناسایی می شوند و به واقعیت می پیوندند. با این حال، بینش و اطلاعاتی که برای انجام انتخاب ها و کارهای درست لازم داریم، یا بسیار کم است، یا عملاً وجود ندارد.

از آن بدتر، شاید هیچ راه قطعی ای برای گرفتن تصمیمات به آن شکلی که امیدواریم درست باشد وجود ندارد، حتی وقتی که به اصطلاح فکر می کنیم تصمیم درست را گرفته ایم.

به طور کلی، آنچه به ما انگیزه می دهد، گرفتن تصمیماتی است که این حس اضطراب را از بین ببرند، ولی اگر به قدر کافی زندگی نموده باشیم و درباره این مسائل اندیشیده باشیم، متوجه می شویم که ما محکوم به زندگی ای هستیم که حداقل نوع خاصی از این اضطراب همواره در آن برقرار است.

کتاب ترس و لرز اثر سورن کیرکگور

17 %

48,000

40,000 تومان

مشاهده و خرید

انگار که همواره در تقاطع گذشته و آینده قرار داریم، پشت فرمان یک اتومبیل نهاده شده ایم و داشبوردی متشکل از عقربه های شماره سنج و یک کلید قطع اضطراری در اختیارمان قرار داده شده، ولی از ترمز، شتاب گیری، دنده عقب رفتن، نقشه یا سیستم مسیریابی خبری نیست.

ما همواره مجبوریم داخل این اتومبیل در دنیا جابجا شویم، ولی دنیا از مهی غلیظ پوشیده شده است. ما به این امید داریم که در امتداد یکی از مسیرهایی که انتخاب نموده ایم، بالاخره مه رقیق خواهد شد، ولی این اتفاق هیچ وقت نمی افتد، حداقل نه به طور کامل.

کیرکگور نوشت: …هرکس که بشریت را به خوبی بشناسد، خواهد گفت که حتی یک انسان هم وجود ندارد که اندکی احساس درماندگی نکند و به طور مخفیانه حس بی قراری یا آشفتگی درونی، ناهماهنگی، اضطراب درباره نادانسته ها یا حتی چیزی که جرئت دانستش را ندارد نداشته باشد؛ کسی نیست که درباره احتمالات وجودی یا وجود خودش اضطراب نداشته باشد…

کیرکگور، با مطلعی از اضطراب و وحشت، سعی کرد منطق پشت آن را درک کند و از آن به نفع خود استفاده کند. با وجود افسرده نماینده به نظر رسیدن چیزهایی که تا به امروز گفته شد، او باور نداشت که اضطراب به کل چیز بدی است. در واقع او بر این باور بود که اضطراب بخشی ضروری از زندگی است و واکنش ما به آن معین خواهد نمود که آیا قرار است یک زندگی کامل داشته باشیم، یا یک زندگی سرشار از حس پوچی و درماندگی.

حس گیجی ناشی از اضطراب اغلب می تواند بسیار فلج نماینده باشد. راه رفتن وقتی سرتان در حال گیج رفتن است اصلاً ایده آل نیست. بنابراین حس آزادی برای انتخاب کردن هر چیز یا انجام دادن هر کاری در زندگی گاهی ممکن است باعث گردد که کلاً نه چیزی انتخاب کنیم، نه کاری انجام دهیم.

فرض کنید در لیست کارهایی که باید انجام دهیم، موردی وجود داشته باشد که آنقدر بزرگ و تهدیدآمیز است که هیچ وقت سراغ انجامش نرویم. زندگی خودش به کل یک لیست متشکل از کارهایی است که باید انجام داد، برای همین طبیعی ست که دائماً برای ما حس اضطراب فلج نماینده ایجاد کند، خصوصاً با توجه به این که ضرب الاجل این لیست هنوز معین نشده و عواقب نرسیدن به این ضرب الاجل نیز هدر رفتن کل زندگی است.

ولی سرگیجه ما هیچ گاه متوقف نخواهد شد و برای این که یک زندگی کامل تر داشته باشیم و بتوانیم پتانسیل های خود را شکوفا کنیم، نباید در مقابل حس رخوت و خنثی بودنی که این اضطراب ایجاد می نماید سر تسلیم فرود آوریم.

برای این که روی زندگی خود کنترل داشته باشیم و بتوانیم از آن معنا استخراج کنیم، باید از قدرت قدم گذاشتن به سمت جلو بهره مند باشیم و در برابر این اضطراب قد علم کنیم.

غیر از این، احتمالاً این اضطراب (و شاید سرچشمه این اضطراب) است که امکان توسعه دادن و تعریف کردن یک خودیت منحصربفرد و معنادار را برای ما فراهم می نماید. بدون وجود احتمالات، اضطرابی هم در کار نخواهد بود و اگر اضطرابی در کار نباشد، احتمالی هم در کار نخواهد بود.

طبق پیشنهاد کیرکگور، برای استفاده از این حس اضطراب و داشتن یک زندگی خوب با وجود آن، فرد باید دنبال چیزی برود که او آن را ذوق و اشتیاق (Passion) خطاب کرد. ذوق و اشتیاق می تواند شکل های مختلف داشته باشد: مثل عشق، فعالیت خلاقانه، خانواده، رشد شخصی، مسیر شغلی، ایدئولوژی، باور و…

با این حال، چیزی که برای کیرکگور اهمیت دارد این است که هر شخص ذوق و اشتیاق خود را بر پایه حقیقت درونی معین کند. منظور از حقیقت درونی، حقیقتی است که فقط فرد به درستی آن اعتقاد دارد، نه حقیقتی که به طور عینی قابل اثبات باشد یا بتوان برای آن مبنای منطقی معین کرد. این حقیقت صرفاً یک نتیجه گیری عقلانی نیست، بلکه یک تجربه احساسی و درونی است. به قول خود او: …مسئله حیاتی پیدا کردن حقیقتی است که برای من حقیقت است، پیدا کردن ایده ای است که حاضرم برایش زندگی کنم و بمیرم.

کتاب یا این یا آن اثر سورن کیرکگور نشر مرکز جلد اول

147,800 تومان

مشاهده و خرید

هرکس باید حقیقت شخصی خود را پیدا کند و با تمام وجود به سمت آن حرکت کند؛ حتی اگر از لحاظ عقلی حس اطمینان و یقین نسبت به آن حس نمی نماید. انجام دادن یک کار به خاطر خود آن کار، چشم بسته وارد یک وادی تازه شدن، راه فرار از این اضطراب است.

اغلب به خاطر عواملی چون همرنگ جماعت شدن، حواس پرتی، اعتیاد و راه های دیگری برای فرار از واقعیت، افراد سعی می نمایند از اضطراب و مسئولیت وجود داشتن شان فرار نمایند. کسی که سعی کند خود را شبیه به بقیه کند، در کوشش است تا خود را از مسئولیت انتخاب کردن برهاند.

از راه کارهایی چون اعتیاد به فلان چیز، تغییر دادن موقعیت اجتماعی، انجام کارهای سطحی، مادی گرایی و… انسان سعی می نماید حواس خود را از این حقیقت پرت کند که هیچ راهی برای رستگار کردن خودش وجود ندارد.

در نظر کیرکگور، توسعه خودیت وابسته به قابلیت ما برای رویارویی با اضطراب وجودیت و همراه شدن با آن و رد شدن از آن است. در نظر او، با وجود این که ما وجودیتی در ظاهر بی معنا داریم، از این راه است که می توانیم به معنا دست پیدا کنیم.

در نظر کیرکگور، نتیجه تسلیم شدن در برابر اضطراب و بی عملی، به مراتب بدتر است. این تسلیم شدن منجر به حس درماندگی می گردد، حالتی که در آن انسان افسرده و بی تفاوت است، احساس شکست خوردن، گم شدگی و هدررفتگی می نماید و تجربه وجود داشتنش با اصطکاک شدید همراه است.

به قول جیمز هالیس (James Hollis)، روان کاو مدرن: اضطراب هزینه بلیطی است که برای تجربه زندگی می خریم؛ افسردگی ذهنی نتیجه عدم تمایل ما به سوار شدن است.

انسان باید به این حقیقت واقف باشد که زندگی هیچ گاه قرار نیست اطمینان بخش تر یا دلگرم نماینده تر از حالت فعلی اش گردد. هیچ گاه زمان بی نقص برای سوار شدن فرا نخواهد رسید.

اگر زندگی را توالی ای از تصمیمات غیرممکن در نظر بگیریم که عدم اطمینان بر آن ها حاکم است، پس شاید بهتر باشد از راه گرفتن تصمیماتی که ما را به جالب ترین پستی ها و بلندی های نواحی ناشناخته، ولی قابل اکتشاف می برند، زندگی کردن را برای خود توجیه کنیم.

راه چاره کیرکگور برای حل این مشکل ایمان آوردن به خدای مذهب مسیحیت بود، ولی فلسفه او می تواند بستری فراهم کند که به هر دنیا بینی شخصی و ذهنی ای برای یافتن معنا و هدف قابل تعمیم است.

این روزها، به اضطراب به چشم مقوله ای منفی و اشتباه، به چشم یک ضعف یا بیماری، نگاه می گردد. ولی اضطراب یکی از عناصر جدایی ناپذیر هوش انسان است. اضطراب نتیجه اجتناب ناپذیر فکر کردن و حس کردن است. شاید باید به لیست نام هایی که برای گونه بشر گذاشته ایم، هومو انکزایتیتم (Homo Anxietatem) - به معنای انسان مضطرب - را نیز اضافه کنیم.

چطور می توانیم مضطرب نباشیم؟ اضطراب واکنشی طبیعی به وجودیتی به شدت آشفته، گیج نماینده و نامطمئن است که بدون این که خودمان بخواهیم، در آن نقشی به ما داده شده است. هرچقدر هم که در دنیای مدرن انتخاب های بیشتری پیش روی ما قرار داده می گردد، علت بیشتری برای مضطرب شدن پیدا می کنیم. شاید از توسل به راه های مختلف سعی کنیم از آن فرار کنیم، ولی وقتی ببینیم که نمی گردد، احساس مسئولیت بیشتری بهمان دست می دهد.

ولی همان طور که کیرکگور گفت، ما باید سعی کنیم یاد بگیریم تا چطور با این حس اضطراب کنار بیاییم و به سمت ناشناخته ّها قدم برداریم و چشم بسته خود را غرق چیزی کنیم که حاضریم برایش زندگی کنیم و برایش بمیریم.

منبع: Pursuit of Wonder