روزشمار: 3 اسفند؛ روز جهانی زبان مادری - وبلاگ سفر و گردشگری

به گزارش وبلاگ سفر و گردشگری، روز جهانی زبان مادری از طرف یونسکو در 21 فوریه سال 1999 به منظور یاری به تنوع زبانی و فرهنگی نامگذاری شد.

بعد از استقلال بنگلادش از پاکستان و به درخواست این کشور، برای اولین بار سازمان یونسکو در 17 نوامبر سال 1999، روز 21 فوریه را برای حفظ تنوع زبانی و فرهنگی روز دنیای زبان مادری نامید و از سال 2000 این روز در بیشتر کشورها گرامی داشته می گردد و برنامه هایی در ارتباط با این روز برگزار می گردد.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به علت اهمیت زیاد آن، سال 2008 را سال دنیای زبان ها بیان کرد. سال زبان ها، هم زمان با روز دنیای زبان مادری (21 فوریه) شروع می گردد. این مراسم به صورت رسمی در مقر یونسکو در شهر پاریس و با سمیناری شروع می گردد که در آن شرکت نمایندگان از سراسر دنیا، برنامه های منطقه ای و ملی خود را برای حفظ تنوع زبانی اعلام می نمایند.

حدود نیمی از زبان های دنیا در معرض نابودی قرار دارند. مرگ هر زبان به معنای از دست رفتن مجموعه ای از فرهنگ، تاریخ و آداب گروهی از ساکنان زمین است.

دیوید هیکس سردبیر یک سرویس خبری فعال در زمینه زبان های کوچک اروپایی معتقد است:

تنوع زبانی، قسمتی از تنوع زیستی است. وقتی حیوانات و جانوران از بین می فرایند، به ضرر سیاره ما است اما به نظر من اگر زمانی زبان های دیگر از بین بفرایند و تنها انگلیسی و فرانسه یا چینی باقی بمانند، دنیا ما فقیرتر شده است.

زبان، بازتاب دهنده فرهنگ مردمی است که به آن زبان سخن می گویند، نماینده هویت آنهاست و دنیای آن ها را تشریح می نماید. زبان پدیده ای است که همانند موجودی جاندار با مردمی که به آن زبان سخن می گویند زندگی می نماید، آن ها را در بیان و درک دنیایشان کمک می دهد و حتی گاهی می میرد. در یک کلام، زبان هم با گویندگانش زنده است. در اینجا است که لفظ زبان مادری به فکر خطور می نماید.

در زبان اسکیموها، مسافت به فرسنگ یا کیلومتر محاسبه نمی گردد، بلکه با واحد خواب سنجیده می گردد. بله تعجب نکنید. اسکیموها می پرسند: چند بار باید خوابید و بیدار شد تا به مقصد رسید؟. در زبان های دیگر نیز می توان مشابه این مثال را یافت. مثلا عبارت خسته نباشید در زبان فارسی که ترجمه آن به زبان های دیگر به مستمع امر می نماید که نباید خسته باشد! یا اصطلاح دستت درد نکند. چرا باید دست کسی که آدرسی را شرح داده است، درد گرفته باشد؟ در واقع برای درک مفهوم درست عباراتی از این دست که در زبان ها و لهجه های مختلف به وفور یافت می شوند و گاهی برگرداندنشان به زبان دیگر، معنایی کاملا متفاوت به خود می گیرد، باید پیشینه آن زبان و فرهنگ مردمان آن را شناخت.

زبان مادری را گاهی نخستین زبانی به شمار می آورند که کودک یاد می گیرد. این تعریف مورد مناقشه است. بچه ها مهاجر و بچه ها قوم ها یا حتی مذاهبی که در اقلیت به دنیا می آیند، الزاما زبان مادرانشان را یاد نمی گیرند یا به میزان زبان کشور میزبان و قوم حاکم، به آن تسلط ندارند.

به عبارتی، زبان مادری الزاما مهم ترین زبانی نیست که در زندگی یک فرد می ماند و نقش ایفا می نماید. دکتر محمدرضا باطنی یکی از زبان شناسان برجسته ایران، درباره تعریف زبان مادری می گوید:

زبان مادرى همان طور که از اسمش برمى آید، یعنى زبانى که کودک از مادر خودش براى اولین بار مى شنود و آن زبان را یاد مى گیرد. ولى این اصطلاح گاهى گمراه نماینده است، چون زبان مادرى همواره مهم ترین زبان در زندگی کودک نیست. ازاین رو امروزه زبان شناسان به جاى زبان مادرى اصطلاح زبان اول را بکار مى برند؛ مى گویند زبان اول. زبانى را که بعدا یاد مى گیرند، مى گویند زبان دوم و به همین ترتیب.

خطر روزافزون نابودی زبان ها از میان رفتن قبیله ها و قوم های کوچک بر اثر از میان رفتن زیستگاه های طبیعی، یا کوچ دادن آن ها به حاشیه شهرهای بزرگ و اردوگاه ها، یکی از تهدیدهای زبان مادری است. در چند دهه گذشته بسکمک از قبیله های جنگل نشین به این شکل زبان و هویت قومی شان را از دست داده اند. جنگ های داخلی و مهاجرت وسیع قوم های مغلوب به کشورهای همسایه نیز از دیگر علت های فراموش شدن برخی از زبان ها هستند.

عصر مدرن و تغییراتی که در ساختار سنتی زندگی بشر پدید آمده، عرصه زندگی گروه های کوچک را تنگ نموده و باعث توسعه و تسلط چند زبان در میان اکثریت جامعه دنیای شده است. زبان های شفاهی که تعدادشان حدود 1200 زبان تخمین زده می گردد، بیشتر در معرض خطر نابودی قرار دارند. بخش عمده این زبان ها متعلق به مردم قاره آفریقاست که به 2 هزار زبان سخن می گویند.

مطابق برآورد یونسکو، از حدود 6 هزار زبانی که در دنیا شناخته شده است، بیش از سه هزار زبان در حال نابودی هستند. این زبان ها هم اکنون نیز به وسیله گروه های بسیار کوچکی به کار برده می شوند و تقریبا هیچ کدام شانسی برای بقا ندارند. 96 درصد از زبان ها تنها در بین 4 درصد از جمعیت دنیا رواج دارند.

برای نمونه، در جزایر پاپوآ گینه نو واقع در اقیانوس آرام، بیش از 800 زبان وجود دارد که برخی از آن ها متعلق به جمعیتی کمتر از 200 نفر هستند. تعداد کل ساکنان این جزایر به هفت میلیون نفر نمی رسد. به باور سازمان یونسکو، باید کوشش کرد تا زبان هایی که توسعه زیادی ندارند در کنار زبان های فراگیر شانس ادامه حیات داشته باشند. چنین کوششی با توجه به نقش زبان در شکل گیری شخصیت فردی و هویت فرهنگی قوم ها و ملیت ها، می تواند فرهنگ دنیای را شکوفاتر کند.

در همین روز:

• درگذشت شاه عباس صفوی در بهشهر مازندران (1308 قمری)
• به توپ بستن مجلس به فرمان محمدعلی شاه و شروع دوره استبداد صغیر (1326 قمری)
• زادروز شاه طهماسب صفوی (1514 میلادی)
• مرگ آنتوان ساسی بزرگ ترین خاورشناس فرانسوی (1838 میلادی)
• مرگ فردریک بانتینگ پزشک کانادایی و کاشف انسولین (1941 میلادی)